Temat bojkotów konsumenckich zachodnich firm w Chinach zgłębiono w raporcie "Purchasing with the Party: Chinese consumer boycotts of foreign companies, 2008–2021", przygotowanym przez Vikinga Bohmana i Hillevi Parup z think tanku Swedish National China Center.

Jakie jest źródło bojkotów? Po pierwsze rosnący w Chinach nacjonalizm, osiągający niepokojące rozmiary znane z Europy pierwszej połowy XX w., a podsycany przez dyskusje na chińskich platformach, w tym Weibo. Po drugie Pekin zauważył w nich skuteczne narzędzie nacisku w próbach podporządkowywania zagranicznych firm woli Komunistycznej Partii Chin i realizacji chińskiej polityki zagranicznej.

Pierwsze bojkoty konsumenckie w Chinach miały miejsce w 2008 r., a ich celem były francuskie przedsiębiorstwa. Przyczyną była krytyka chińskiej polityki w Tybecie przez prezydenta François Hollande’a. Oliwy do ognia dolał fakt, że w tym samym roku odbywały się w Pekinie letnie igrzyska olimpijskie.

Druga fala bojkotów nastąpiła w 2012 r. i objęła japońskie firmy, po tym jak Tokio znacjonalizowało sporne wyspy Senkaku.

Liczba bojkotów skokowo wzrosła po roku 2016 i trudno nie dopatrywać się tu korelacji z zaostrzającą się rywalizacją amerykańsko-chińską. Wyraźnie widać te tendencje przy analizie krajów pochodzenia bojkotowanych firm. Na pierwszym miejscu znalazły się Stany Zjednoczone (27 przedsiębiorstw), a za nimi kolejno: Japonia (11), Francja (11), Niemcy (8) i Korea Południowa (6).

Dalej na liście znalazły się państwa, z którymi Chiny wchodzą w różne spory jak Wielka Brytania, Szwecja i Tajwan, uważany przez Pekin za zbuntowaną prowincję. Warto zaznaczyć, że bojkotom konsumenckim podlegają również starające się utrzymać poprawne relacje z Pekinem Malezja i Tajlandia, a nawet Południowa Afryka, która jest partnerem Chin w ramach BRICS.

W okresie 2008-2021 Bohman i Parup naliczyli łącznie 90 bojkotów konsumenckich. Aż 78 z nich przypada na okres od 2016 r. Najaktywniejszy pod tym względem był 2019 r., kiedy to przeprowadzono 34 kampanie.

Szwedzcy badacze wyróżnili pięć podstawowych przyczyn wywołujących bojkoty. Na pierwszym miejscu znalazły się zachowania postrzegane jako stanowiące naruszenie suwerenności ChRL. W tej grupie znajdują się wszelkie komentarze na temat Tybetu, Tajwanu i Hongkongu, które spowodowały łącznie 21 kampanii. Druga grupa związana jest zaś z działaniami postrzeganymi jako rasistowskie lub promujące uprzedzenia.

Warto bliżej przyjrzeć się tej grupie, bowiem zachodnie firmy często same narażają się na kłopoty. Przykładem jest wyjątkowo nietrafiona kampania Dolce & Gabbana z końca 2018 r., w której modelka Zuo Ye usiłowała jeść pizzę, spaghetti i cannoli pałeczkami. Spowodowało to wysyp oskarżeń o rasizm. Kampania D&G zakończyła się kompletną porażką i odwołaniem pokazu w Szanghaju. Z drugiej strony chińscy internauci nie stronią również od oskarżania modelek o “bycie nie dość chińskimi”. Doświadczyła tego np. Li Jingwen, gdy w kampanii reklamowej Zary widać było jej piegi. Sama zaś firma została oskarżona o rasizm i „obrzydzanie” Chinek.

Trzecią grupę bojkotów można określić jako nieformalne sankcje za sprzeczne z wolą Pekinu działania rządów państw pochodzenia konkretnych przedsiębiorstw. Najlepszego przykładu dostarcza Korea Południowa, która padła ofiarą bojkotów konsumenckich i innych nieformalnych sankcji po rozmieszczeniu na swoim terytorium amerykańskiego systemu przeciwrakietowego THAAD w 2016 r. Główną ofiarą padł konglomerat Lotte, zmuszony do zamknięcia 23 sklepów na terenie Chin. Dobór celu nie był przypadkowy, bowiem Lotte udostępniło teren pod rozmieszczenie THAAD.

Prodemokratyczne protesty w Hongkongu i zainteresowanie nimi za granicą doprowadziły do wyłonienia się czwartej grupy chińskich bojkotów. Najgłośniejszym przypadkiem jest NBA. Niezwykle popularna w Chinach liga została objęta bojkotem po tym, gdy menedżer zespołu Houston Rockets wyraził poparcie dla protestujących.

Ostatnia grupa dotyczy Sinciangu, gdzie chińskie władze prześladują Ujgurów i inne mniejszości etniczne. Podejrzenia o wykorzystanie pracy przymusowej przy uprawie bawełny i postępująca za tym Better Cotton Initiative postawiły zachodnie firmy odzieżowe w kłopotliwej sytuacji. Chiny odpowiedziały bojkotami takich marek jak Nike, Burberry, Hugo Boss i kampaniami promującymi bawełnę z Sinciangu. Chińscy celebryci zaczęli zrywać kontakty z zachodnimi markami odzieżowymi i promować lokalne produkty. Najciężej doświadczone zostało H&M, które ogłosiło zamknięcie 334 spośród swoich 520 sklepów w Chinach.

Czy bojkoty są skuteczne? Bohman i Parup wykazali, że w 52 proc. przypadków firmy zdecydowały się na przeprosiny. Nie zawsze przynoszą one oczekiwany skutek. Hugo Boss doczekał się oskarżeń o dwulicowość. Raport stwierdza wręcz, że podejście chińskich konsumentów do sprawy jest bardzo arbitralne.

Do tego zagraniczne marki często znajdują się między młotem a kowadłem. Zachodnia opinia publiczna coraz bardziej interesuje się kwestią praw człowieka w Chinach, zwłaszcza zaś w Sinciangu. Stąd firmy przynajmniej w tej kwestii stoją przed następującym wyborem: utraty rynku chińskiego czy krytyka na lokalnym rynku i koniecznością mierzenia się z konsekwencjami prawnymi w postaci chociażby amerykańskiego Uyghur Forced Labor Prevention Act blokującego import bawełny z Sinciangu.

Problem wyboru między rynkiem chińskim a zachodnimi ujawnił się z innej strony podczas tegorocznych zimowych igrzysk olimpijskich w Pekinie. Wiele firm znalazło się pod presją, by nie sponsorować imprezy.

Istotną kwestią jest pytanie, na ile bojkoty konsumenckie w Chinach są inicjatywą oddolną, a na ile stoją za nimi władze. Z racji oparcia badań jedynie o źródła ogólnodostępne, autorzy raportu byli w stanie potwierdzić zaangażowanie czynników rządowych z całą pewnością w jednej czwartej przypadków, a bezpośrednie zainicjowanie kampanii jedynie w 3 proc. przypadków.

Grupa czynników rządowych uwzględnia przy tym charakter chińskiego "państwa partyjnego", w którym KPCh i organizacje przy niej afiliowane są ściśle powiązane ze strukturami rządowymi i administracyjnymi.

Kolejny problem w kwalifikacji bojkotów to partyjni funkcjonariusze „dający osobisty przykład”. Przy dostępnych źródłach praktycznie nie sposób określić, w jakim stopniu działają z własnej woli, a w jakim w myśl odgórnych wytycznych.

Raport dostarcza natomiast ciekawych informacji na temat struktur bojkotów. W ostatnich latach zarysował się trend obierania na cel przede wszystkim przedsiębiorstw, dla których produktów istnieje lokalna alternatywa. Na czoło wysuwają się branże spożywcza i odzieżowa. Dużo rzadziej natomiast atakowane są sieci hoteli, czy sektor finansów. Doskonałego przykładu dostarcza H&M. Lukę na rynku powstałą w wyniku bojkotu szybko zapełniły lokalne marki. Natomiast tam, gdzie chińska konkurencja jest słaba, bojkoty są mało skuteczne, a wypowiedzi w mediach społecznościowych nie pokrywają się z aktywnością konsumentów. Dotyczy to np. luksusowych marek takich jak Burberry i Hugo Boss. Mimo bojkotów obie firmy systematycznie zwiększają sprzedaż w Chinach.

Bojkoty konsumenckie zwiększają swoje znaczenie jako narzędzie polityczne i regulujące dostęp do chińskiego rynku, mają jednak swoje ograniczenia. Oczywiście margines bezpieczeństwa, nawet dla przedsiębiorstw do tej pory mało zagrożonych, systematycznie maleje. Możliwe więc, że za kilkanaście lat będziemy mieć do czynienia z decouplingiem (rozdzieleniem rynku) nie tylko w dziedzinie technologii, ale także popularnych marek.

wnp.pl

Henry L. Stimson był jednym z najbardziej doświadczonych i wpływowych polityków w administracji Franklina D. Roosevelta. Urodzony w 1867 r., w prominentnej nowojorskiej rodzinie, stosownie do jej statusu uzyskał doskonałe wykształcenie. Był absolwentem prawa na Yale University. Swoją wiedzę w tej dziedzinie pogłębiał w równie prestiżowej Harvard Law School. Od początku swojej działalności politycznej należał do Partii Republikańskiej, z ramienia której w 1910 r. bez sukcesu kandydował na stanowisko gubernatora stanu Nowy York. Ta porażka nie przerwała jego kariery. Już w następnym roku, w wieku 44 lat, został sekretarzem wojny w administracji Williama H. Tafta (funkcję tę piastował do 1913). Podczas I wojny światowej walczył w Europie, gdzie dosłużył się stopnia pułkownika. W następnej dekadzie był m.in. specjalnym wysłannikiem prezydenta Calvina Coolidge’a w Nikaragui (1927) i gubernatorem Filipin (1927–1929).

Po wygranych przez Herberta C. Hoovera wyborach prezydenckich Stimson objął stanowisko sekretarza stanu w jego administracji. Na okres ten przypadł kryzys dalekowschodni związany z pierwszą agresją japońską na Chiny. Japonia zajęła Mandżurię będącą prowincją Państwa Środka i utworzyła na jej obszarze marionetkowe Cesarstwo Mandżukuo. Większość państw oraz Liga Narodów zajęły krytyczne stanowisko wobec działań Tokio. Kierowany przez Stimsona Departament Stanu opracował nową strategię polityki dalekowschodniej, zgodnie z którą Stany Zjednoczone odrzucały możliwość akceptacji jakiegokolwiek porozumienia, które podważałoby suwerenność Chin oraz ich integralność terytorialną i administracyjną.

Strategia ta, nazywana doktryną Stimsona (lub Hoovera-Stimsona), nie przestała obowiązywać mimo porażki Hoovera w wyborach prezydenckich w 1932 r. i objęciu władzy przez demokratę Roosevelta. W styczniu 1933 prezydent elekt zaprosił Stimsona do swojej rezydencji w Hyde Parku, gdzie zapewnił go, że obrany przez niego kurs polityczny wobec Japonii i Dalekiego Wschodu zostanie utrzymany. Takie stanowisko Roosevelta wynikało z autentycznego przekonania o zagrożeniu, jakie Japonia miała stanowić dla bezpieczeństwa i interesów Stanów Zjednoczonych. Jego nieufność wobec Japonii, uciszona nieco w latach dwudziestych, pod wpływem wydarzeń międzynarodowych następnej dekady ożyła na nowo ze zwiększoną siłą.

W 1934 r. Roosevelt wyznał Stimsonowi, że o zagrożeniu ze strony azjatyckiego mocarstwa zdawał sobie sprawę od 1902 r., kiedy to jeden z japońskich studentów Harvardu opowiedział mu o powstałym w 1889 r., obliczonym na sto lat planie ekspansji. Zgodnie z nim Tokio zamierzało zająć obszary kontynentalnej Azji, Australię, Nową Zelandię i Hawaje, a także utworzyć bazy w Meksyku i Peru. Ostatecznym celem miało być ustanowienie protektoratu nad wszystkimi Azjatami4. Niezależnie od tego, czy Roosevelt rzeczywiście wierzył w istnienie takiego planu i czy Stimson podzielał jego przekonanie, obu polityków cechowała silna niechęć wobec polityki Japonii.

(...)

Stimson, który po upływie kadencji Hoovera powrócił do wykonywania zawodu prawnika, w dalszym ciągu zabierał głos w sprawach Dalekiego Wschodu, w 1936 r. opublikował także książkę poświęconą agresji Japonii na Chiny w 1931 r.7 Od początku drugiej japońskiej agresji na Chiny zajmował zdecydowane stanowisko wobec działań Tokio. Wbrew dominującym w Stanach Zjednoczonych nastrojom izolacjonistycznym (w latach 1935–1937 uchwalono trzy ustawy o neutralności) wzywał do nałożenia sankcji ekonomicznych na Japonię i zwiększenia politycznego zaangażowania USA na Dalekim Wschodzie. Jego głos nie miał oczywiście większego wpływu w sytuacji, gdy większość społeczeństwa i polityków opowiadała się za trzymaniem się z dala od wszelkich konfliktów zbrojnych.

Taki stan rzeczy zmienił się pod wpływem przebiegu II wojny światowej. Opanowanie zachodniej Europy przez nazistowskie Niemcy i osamotniona walka Wielkiej Brytanii oraz ekspansywne działania Japonii w Azji unaoczniły Rooseveltowi i amerykańskiemu społeczeństwu skalę zagrożenia. Prezydent dokonał rekonstrukcji gabinetu, w skład którego weszło dwóch republikanów uchodzących za jastrzębi wojennych: Frank Knox i Stimson, który po raz drugi w życiu objął kierownictwo Departamentu Wojny.

Mariusz Puchacz - Henry L. Stimson i internowanie amerykańskich Japończyków podczas drugiej wojny światowej

11 sierpnia resorty spraw zagranicznych Łotwy i Estonii poinformowały o wycofaniu się obu krajów ze współpracy państw Europy Środkowej z Chinami, czyli formatu 16+1. Łotewskie MSZ uzasadniło decyzję tym, że członkostwo w tej inicjatywie nie odpowiada obecnym priorytetom w polityce gospodarczej i zagranicznej Rygi. Estonia nie podała powodów swojego posunięcia. Oba państwa podkreślają, że zależy im na pragmatycznej dwustronnej kooperacji z ChRL i wzmacnianiu opartych na poszanowaniu wartości demokratycznych, prawa międzynarodowego i praw człowieka stosunków pomiędzy nią a UE. W maju 2021 r. jako pierwsza format ten – wówczas 17+1 – opuściła Litwa. Żadne państwo środkowoeuropejskie nie poparło wówczas jej decyzji, choć Estonia i Łotwa obniżyły poziom dyplomatyczny swoich reprezentacji podczas szczytów inicjatywy z Chinami, a Tallinn przestał wysyłać swoich przedstawicieli na kolejne spotkania w ramach formatu.

Komentarz:

Decyzja Łotwy i Estonii może być odebrana jako wyraz solidarności z Litwą, która od ponad roku pozostaje w konflikcie z Chinami, zapoczątkowanym w momencie jej wystąpienie z formatu 17+1. Spór ten eskalował, gdy Litwa zgodziła się na otwarcie przedstawicielstwa Tajwanu w Wilnie i użyła w jego nazwie słowa „Tajwan” zamiast „Tajpej”. Pekin odebrał to jako pogwałcenie tzw. zasady jednych Chin. 11 sierpnia szef litewskiej dyplomacji Gabrielius Landsbergis skomentował decyzję Rygi i Tallinna, przywołując promowaną przez siebie od dwóch lat koncepcję przejścia we współpracy z ChRL do formatu 27+1. Ma to zagwarantować większą spójność polityki Unii (czym zainteresowane są również Estonia i Łotwa). Rządy trzech państw bałtyckich uznają widoczne od kilku lat próby budowania przez Chiny siatki wpływów politycznych i gospodarczych w regionie za zagrożenie dla swojego bezpieczeństwa (dowodzą tego m.in. raporty ich wywiadów). Ponadto poparcie, jakiego Pekin udziela Moskwie, wzmacnia w regionie bałtyckim przekonanie o rosnącym zagrożeniu nie tylko ze strony Rosji i Białorusi, lecz także Chin, prowadzących agresywną politykę zagraniczną i gospodarczą oraz tworzących sojusz z Kremlem. Wystąpienie Łotwy i Estonii z formatu 16+1 prowadzi do ujednolicenia kursu całego regionu bałtyckiego wobec Chin, w tym w kontekście ich relacji z UE i USA.

Oba państwa bałtyckie dostrzegają korzyści, jakie Litwa uzyskała w okresie konfrontacji z ChRL, obejmujące m.in. zbliżenie dyplomatyczne z Waszyngtonem. Decyzja Łotwy i Estonii o wystąpieniu z formatu nastąpiła tuż po wizycie sekretarza obrony USA Lloyda Austina w Rydze. Ta pierwsza od 1995 r. wizyta na tak wysokim szczeblu wskazuje na rosnące zainteresowanie Stanów Zjednoczonych regionem bałtyckim i jego bezpieczeństwem. Austin zadeklarował podjęcie działań na rzecz wzmocnienia obrony tego terytorium przed ewentualnymi zagrożeniami ze strony Rosji, a w razie niebezpieczeństwa – skierowanie tam dodatkowych sił. Priorytetami dla Łotwy są pozyskanie większej liczby amerykańskich instruktorów i konsultantów wojskowych oraz wsparcia finansowego na zakup sprzętu wojskowego, a także wzmocnienie obrony przeciwlotniczej i wybrzeża. Ryga i Tallinn dostrzegają też korzyści gospodarcze płynące z zacieśnienia więzów Wilna z Tajpej. Estońscy posłowie z partii rządzącej postulują, by rozważyć utworzenie w kraju biura przedstawicielskiego Tajwanu (na Łotwie taka misja istnieje, lecz jako przedstawicielstwo Tajpej). Zachętę dla podjęcia współpracy stanowią dla nich deklaracje Tajwanu dotyczące zainwestowania na Litwie 200 mln euro. Tajpej również dąży do rozwijania kontaktów politycznych i biznesowych w regionie z wykorzystaniem swoich zasobów w obszarze wysoko rozwiniętych technologii. Wyrazem woli kooperacji ze strony Tajwanu były w ostatnim czasie duże dotacje na ośrodki dla uchodźców z Ukrainy w państwach bałtyckich.

O ile wystąpienie Litwy z formatu 17+1 stanowiło dla ChRL niekorzystny precedens w relacjach z państwami Europy Środkowej, o tyle decyzja Łotwy i Estonii może być zapowiedzią szerszego trendu – podobny krok rozważają m.in. rządy Czech i Rumunii. Pokazuje to również, że polityka sankcji i zastraszania Wilna nie stała się efektywnym narzędziem utrzymania chińskich wpływów w regionie. Pekin nie potrafił też w ostatnich miesiącach i latach zaproponować pozytywnej agendy gospodarczej mogącej zwiększyć zainteresowanie formatem 17+1. Tamtejsza dyplomacja, chcąc ze względów prestiżowych podtrzymać jego funkcjonowanie, może dążyć do zmiany jego formuły (np. obniżenia rangi reprezentantów państw do ministrów spraw zagranicznych i zmniejszenia częstotliwości spotkań). ChRL wciąż nie odniosła się oficjalnie do decyzji Tallinna i Rygi. Dotychczas podobne działania interpretowano jako efekt zakulisowych działań USA, a komunikowane Pekinowi obawy regionu (m.in. odnośnie do zacieśniania relacji chińsko-rosyjskich) przedstawiano jako bezpodstawne.

osw.waw.pl