Jakie zmiany zaszły w Chinach, że przewodniczący Chińskiej Republiki Ludowej Xi Jinping zdecydował się na odejście od zasad rozproszonego, kolektywnego przywództwa, które wprowadził jeszcze słynny Deng Xiaoping, i postanowił skoncentrować władzę we własnych rękach?
Nie ma jednej odpowiedzi na to pytanie. W gronie obserwatorów chińskiej polityki sformułowano trzy potencjalne wyjaśnienia.
Pierwsza szkoła mówi, że Xi Jinping w czasie swojej pierwszej kadencji prowadził kampanię antykorupcyjną o skali dotychczas w chińskim państwie niespotykanej. W ten sposób naruszył jednak całą masę interesów indywidualnych i grupowych. Wyrzucił ludzi z politycznej wierchuszki, czystką zostało objętych kilkuset wojskowych oraz ważnych polityków, w tym Bo Xilai i Zhou Yongkang, odpowiedzialni w poprzedniej ekipie za służby bezpieczeństwa. Mechanizm miałby więc działać bardzo prosto: teraz oni siedzą, ale gdyby Xi Jinping stracił stołek przewodniczącego, to szybko by się z tymi panami zamienił.
Druga szkoła myślenia szuka odpowiedzi w procesach historycznych. Zdaniem jej zwolenników już od lat 90. XX wieku rośnie w siłę nurt poszukujący inspiracji w chińskiej tradycji i głoszący hasło powrotu do korzeni chińskiej cywilizacji. Jego entuzjaści uważają za konieczne sięgnięcie po dziedzictwo konfucjanizmu i odejście od czerpania rozwiązań z Zachodu. Skoro więc wracamy do przeszłości, to w końcu na scenie musi pojawić się Tianzi, Syn Niebios, nowy Cesarz.
Trzecie podejście podkreśla znaczenie strategii politycznej. Zdaniem zwolenników tego wyjaśnienia, do którego zaliczam także siebie, Xi Jinping odrzucił dziedzictwo poprzednich przywódców wypracowane przez Deng Xiaopinga. Zamiast kolektywnego kierownictwa i polityki low profile (taoguang yanghui), zakładającej skromne i stopniowe nabieranie sił, dostajemy koncepcję bardziej zdecydowanych i asertywnych rządów, które stawiają sobie nad wyraz ambitne cele. Niektórzy w Chinach twierdzą, że Xi Jinping celuje w nich za wysoko.
(...)
Zakładając, że Xi Jinping nie jest „złym cesarzem”, ale zależy mu na potędze państwa i społecznym dobrobycie, to musiał mieć mocne przesłanki, aby taką, a nie inną decyzję podjąć.
Przesłanki są więcej niż mocne. Chiny od 1991 roku, kiedy rozpadł się ZSRR, realizowały polityczny testament Deng Xiaopinga. Jego podstawą była tzw. doktryna 28 znaków, zakładająca ukrywanie własnych możliwości i zamiarów. Przez 20 lat ta strategia nie była podważana. W tym czasie Chiny nabierały stopniowo wewnętrznej mocy, jednocześnie nie angażując się zbytnio na arenie międzynarodowej. Za ten sukces w dużej mierze odpowiadał prawdziwy geniusz ekonomii politycznej Zhu Rongji – połączenie Balcerowicza i Kołodki, jeśli można tak to ująć, który przez 12 lat kierował chińską gospodarką.
Na czym konkretnie polegał jego geniusz?
Kiedy Zhu Rongji obejmował stery chińskiej gospodarki, to nazywał ją stalinowską. Jego ambicją było nadanie jej bardziej rynkowej struktury. Lista jego osiągnięć robi wielkie wrażenie i nic dziwnego, że dziś na chińskich uniwersytetach powstają katedry poświęcone analizie jego myśli, polityki i osiągnieć. To Zhu Rongji przeprowadził Chiny bez bólu przez tzw. kryzys azjatycki w 1997 r., to on jest architektem wejścia Chin (w grudniu 2001 r.) do Światowej Organizacji Handlu. To on umożliwił chińskim przedsiębiorstwom zwycięską rywalizację na światowych rynkach, uporządkowawszy wcześniej w tym celu sprawy wewnątrz Chin, np. poprzez budowę nowoczesnego systemu podatkowego lub skuteczne zwalczanie inflacji. W konsekwencji możliwa była globalna ekspansja takich marek jak Lenovo czy Huawei.
Po drugie, Chiny miały już wtedy miliard mieszkańców, dysponując jednocześnie rezerwami walutowymi w wysokości ledwie 18 mld dolarów, czyli tyle co nic. Piętnaście lat później rezerwy przekroczyły już poziom biliona dolarów, a w szczytowym momencie, w grudniu 2014 roku, doszły do wysokości 4 bilionów dolarów. To tyle co polski PKB, ale zsumowany z sześciu lat.
Wracając do Xi Jinpinga i jego wizji koncentracji władzy…
W 2009 roku Chiny wyprzedziły Niemców, stając się tym samym największym eksporterem na globie. Pięć lat później zdobyły pierwsze miejsce w kategorii „największe państwo handlujące na świecie”, przeskakując Stany Zjednoczone w wolumenie eksportu i importu. I co najważniejsze, od tego samego 2014 roku, biorąc pod uwagę parytet siły nabywczej, Chiny są już największą gospodarką świata. Od tego czasu ich przewaga nad USA tylko się powiększa. Do tego dochodzi załamanie się konsensusu waszyngtońskiego w wyniku kryzysu finansowego z 2008 roku, który podważył status Stanów Zjednoczonych jako jedynego globalnego supermocarstwa ekonomicznego.
W tych okolicznościach Xi Jinping uznał, że nadszedł czas na odejście od dotychczasowej zachowawczej polityki low profile, że uwarunkowania geopolityczne i ekonomiczne każą mu przekroczyć polityczny testament Deng Xiaopinga. Stąd decyzja o ogłoszeniu koncepcji Nowego Jedwabnego Szlaku. Chiny zaczynają zachowywać się jak globalne mocarstwo, rzucając tym samym wyzwanie dotychczasowemu hegemonowi.
Byłem w Chinach akurat, kiedy wybrano Donalda Trumpa na nowego gospodarza Białego Domu. W chińskiej telewizji publicznej jeden z uznanych ekspertów stwierdził wówczas, że oto pojawił się prezydent, za którego kadencji Chiny staną się numerem jeden na świecie.
klubjagiellonski.pl
